Ένας νέος λοιμός στην παγκόσμια κοινότητα; Σύγκριση λοιμού του 5ου αι. π.Χ και «λοιμού» (Covid-19) του 2020 μ.Χ

Λοιμός σε αρχαία πόλη, πίνακας του 17ου αιώνα του Μίχιελ Σβέιρτς, ο οποίος θεωρείται πως αναφέρεται στο λοιμό των Αθηνών Πηγή: Βικιπαίδεια

Πολλές φορές χρησιμοποιούμε την έκφραση « Η ιστορία επαναλαμβάνεται». Στην παρούσα φάση μπορούμε να πούμε ότι αυτό γίνεται λόγω της λαίλαπας του κορωναϊού (Covid-19) που έχει χτυπήσει την παγκόσμια κοινότητα.

Μέχρι στιγμής (21/03/2020), σύμφωνα με τη βάση δεδομένων του Johns Hopkins University CSSE , τα συνολικά επιβεβαιωμένα κρούσματα παγκοσμίως ανέρχονται σε 275.469, οι συνολικοί θάνατοι σε 11.402 ενώ τα περιστατικά που νόσησαν αλλά εν τέλει αποθεραπεύτηκαν ανέρχονται σε 88.258.

Η Ελλάδα «συνεισφέρει» στα στατιστικά της παγκόσμιας αυτής πανδημίας με 495 επιβεβαιωμένα κρούσματα, με τους συνολικούς θανάτους να έχουν φτάσει πλέον τους 10 ενώ τα κρούσματα που έχουν αποθεραπευτεί είναι 19.

Πόσο μοιάζει όμως η σημερινή πανδημία με άλλες που έχουν καταγραφεί ιστορικά στην αρχαία Ελλάδα; Λαμβάνοντας ως περίοδο αναφοράς τον 5^ο αι. π.Χ , όπου μεγαλούργησε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, συναντάμε την εμφάνιση του λοιμού στην αρχαία Αθήνα, η εμφάνιση του οποίου αποτέλεσε και έναν από τους κυριότερους παράγοντες που συνέβαλαν στην έκβαση του πελοποννησιακού πολέμου, επισπεύδοντας έτσι και το τέλος του Χρυσού Αιώνα . Τη περίοδο αυτή έχουμε και τον θάνατο του Περικλή από τη νόσο αυτή.

Ο λοιμός , που έχει μείνει γνωστός και ως το «σύνδρομο του Θουκιδίδη», ο οποίος προσβλήθηκε από τη νόσο αλλά επέζησε , ξέσπασε κατά την πολιορκία της Αθήνας από τους Σπαρτιάτες. Διήρκησε από την αρχή του καλοκαιριού του 430 π.Χ έως το καλοκαίρι του 428  π.Χ. Μετά από μια σύντομη περίοδο ύφεσης , η επιδημία επανεμφανίστηκε ξανά στην διάρκεια του χειμώνα  του 427 π.Χ και διήρκησε μέχρι τον χειμώνα του 426 π.Χ.

Η αιτία που τον προκάλεσε αποτελεί μέχρι και σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ιστορίας της Ιατρικής. Η αδυναμία όμως τεκμηρίωσης οποιασδήποτε διαγνωστικής υπόθεσης σχετικά με την αιτία του λοιμού της Αθήνας οφείλεται κατά κύριο λόγο στην έλλειψη κατάλληλου παλαιοπαθολογικού υλικού (δηλαδή τη μελέτη των εκδηλώσεων της παθολογίας σε ανθρώπινα σκελετικά κατάλοιπα με προέλευση στο προϊστορικό και ιστορικό παρελθόν). Αυτό καταρχάς καθιστά μη δυνατή την ταύτιση του λοιμού εκείνης της περιόδου με κάποια γνωστή επιδημία.

Διαβάζοντας τις περιγραφές του Θουκιδίδη (ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ  – Ἱστορίαι 2, 47-54) παίρνομε πολλές λεπτομέρειες για την μορφή της νόσου καθώς και τι επικρατούσε στην αρχαία Αθήνα εκείνη την εποχή. Αναφέρει πως επρόκειτο για μια άκρως μεταδοτική νόσο που έπληττε και τους ανθρώπους και τα ζώα. Σύμφωνα με τα όσα εξιστορεί πρώτη φορά παρουσιάστηκε στην Αθήνα ο λοιμός , ο οποίος είχε εμφανιστεί και στην Λήμνο αλλά και σε άλλες χώρες αλλά πουθενά δεν έλαβε τέτοια έκταση ούτε τόσο μεγάλη θνησιμότητα.  Μια ομοιότητα με τον σύγχρονο ιό είναι ότι και στο παρελθόν , πριν από 18 χρόνια περίπου, είχε εμφανιστεί ο κορωναϊός  SARS 2  όπου η παγκόσμια ανησυχία και η ταχύτητα εξάπλωσής του δεν είχε αυτόν το ρυθμό που έχει ο Covid-19.

 

Και αυτό γιατί;  Επειδή αφενός οι γιατροί προσπαθούσαν για πρώτη φορά να θεραπεύσουν αυτή τη νόσο , αφετέρου απεβίωναν και οι ίδιοι καθώς έρχονταν οι ίδιοι όλο και περισσότερο σε επαφή με μολυσμένα άτομα. Και εδώ υπάρχει ομοιότητα με το σήμερα. Κανένα από τα υφιστάμενα φάρμακα/εμβόλια δεν δείχνει ότι μπορεί να θεραπεύσει/προλάβει τη νόσο από την μια, από τη άλλη όλο και περισσότεροι επαγγελματίες της υγείας τίθενται σε καραντίνα διότι έχουν προσβληθεί από τους ασθενείς που κουράρουν.

 

Αναφορά γίνεται και στις προσπάθειες των ανθρώπων εκείνη την περίοδο να θεραπεύσουν την νόσο εκτός της ιατρικής τέχνης. Με ποιόν τρόπο; Μα με τις παρακλήσεις στους θεούς ή στις επικλήσεις στα μαντεία. Το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό και οι άνθρωποι εγκατέλειψαν τις μεθόδους αυτές. Οι ομοιότητες με το σήμερα δεν είναι ταυτόσημες καθότι το γεγονός της κοσμοσυρροής στις εκκλησίες στην έναρξη της νόσου στην Ελλάδα δεν είχε την έννοια της παράκλησης προς τα θεία για εξεύρεση θεραπείας αλλά κατά την προσωπική μου άποψη μη ξεκάθαρης αντίληψης της κρίσιμης κατάστασης που διαφαινόταν ότι επέρχεται.

 

Μέσω των εξιστορήσεων του Θουκυδίδη μας γίνεται γνωστό ότι εκείνη την περίοδο δεν υπήρχαν κάποιες άλλοι νόσοι να επιβαρύνουν την υγεία του πληθυσμού. Λέει όμως ότι αν κάποιος υπέφερε τυχόν προηγουμένως από κάποια άλλη νόσο όλες κατέληγαν σε αυτήν.  Αυτήν τη ομοιότητα την καταλαβαίνουμε εξαρχής όλοι. Το ακούμε καθημερινά από το στόμα του έγκριτου λοιμωξιολόγου κ. Τσίοδρα Σωτήρη, ότι τα περιστατικά που αποβιώνουν έχουν υποκείμενα νοσήματα.

 

Τι γινόταν όμως με όσους ήταν μέχρι εκείνη την ώρα υγιείς αλλά προσβάλλονταν από τον λοιμό; Τα συμπτώματα ήταν κυρίως τα ακόλουθα: πονοκέφαλος, ισχυρός πυρετός, κάψιμο ματιών , κάψιμο λαιμού και φάρυγγα, η εκπνοή ήταν αφύσικη. Ακολουθούσε φτέρνισμα και βραχνάδα και μετά από λίγο κατέβαινε στο στήθος συνοδευόμενο από ισχυρό βήχα.  Το σώμα εξωτερικώς δεν ήταν πολύ θερμό αλλά εσωτερικώς ένιωθαν τόσο πολλή ζέστη που δεν ανέχονταν ούτε το πιο ελαφρό ένδυμα. Οι περισσότεροι πέθαιναν την 7^η ή 9^η μέρα εκ του εσωτερικού πυρετού. Στην Ελλάδα του σήμερα, της εποχής του κορωναϊού, τα συμπτώματα είναι παρόμοια, υπάρχει πυρετός, λοίμωξη του αναπνευστικού, δύσπνοια,  με την ιατρική κοινότητα να συστήνει την αποφυγή επαφής των χεριών με τα μάτια και το στόμα καθώς αυτά είναι η κερκόπορτα εισόδου του ιού στον οργανισμό μας.  Επίσης σύμφωνα με τα περιστατικά θανάτου που έχουν ανακοινωθεί από τις 5/3/2020 έως και 20/03/2020 το χρονικό διάστημα μεταξύ εκδήλωσης της νόσου και θανάτου ήταν πολύ βραχύβια 2 με 7 μέρες περίπου.

 

Ο Θουκυδίδης συνεχίζει την περιγραφή του αναφέροντας ότι η νόσος αυτή αποδείχθηκε σαφέστατα ότι δεν επρόκειτο για καμία από τις συνηθισμένες ανθρώπινες ασθένειες καθώς ακόμα και τα όρνεα είτε δεν πλησίαζαν τα πτώματα είτε αν τα έτρωγαν ψοφούσαν.

 

Όπως αναφέραμε παραπάνω η χρονική περίοδος έναρξης της νόσου ήταν ο πελοποννησιακός πόλεμος . Αυτή ήταν μια αρνητική συγκυρία καθότι η ταλαιπωρία αυξήθηκε από την συγκέντρωση πληθυσμού της υπαίθρου εντός της πόλης . Και αυτό γιατί; Για να μειωθούν οι απώλειες από τις αλλεπάλληλες εισβολές των Πελοποννησίων στην Αττική, είχε εγκαταλειφθεί η ύπαιθρος και ο πληθυσμός είχε εγκατασταθεί μέσα στα τείχη. Στην Ελλάδα του σήμερα διακρίνουμε αφενός μια πολιτεία που ομολογουμένως προσπαθεί μέσα από την σύντομη εμπειρία που έχει αποκτήσει αλλά και αποκτά μέρα με την μέρα  από την επέλαση της νόσου σε άλλα κράτη να παίρνει μέτρα προστασίας της υγείας και διαφύλαξης της ζωής όλων των πολιτών της και αφετέρου μερίδα πολιτών να συμπεριφέρεται χωρίς λογική χωρίς συναίσθηση της κατάστασης που επικρατεί.

Όμως παραβατικές συμπεριφορές υπήρχαν και εκείνη την περίοδο. Σε καμία περίπτωση όμως δεν ήταν ίδιες με σήμερα οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε.  Ο Θουκιδίδης γράφει συγκεκριμένα «πρῶτόν  τε ἦρξε καὶ ἐς τἆλλα τῇ πόλει ἐπὶ πλέον ἀνομίας τὸ νόσημα. ῥᾷον γὰρ ἐτόλμα τις ἃ πρότερον ἀπεκρύπτετο μὴ καθ᾽ ἡδονὴν ποιεῖν, ἀγχίστροφον τὴν μεταβολὴν ὁρῶντες τῶν τε εὐδαιμόνων καὶ αἰφνιδίως θνῃσκόντων καὶ τῶν οὐδὲν πρότερον κεκτημένων, εὐθὺς δὲ τἀκείνων ἐχόντων. ὥστε ταχείας τὰς ἐπαυρέσεις καὶ πρὸς τὸ τερπνὸν ἠξίουν ποιεῖσθαι, ἐφήμερα τά τε σώματα καὶ τὰ χρήματα ὁμοίως ἡγούμενοι… νόμοι τε πάντες ξυνεταράχθησαν οἷς ἐχρῶντο πρότερον περὶ τὰς ταφάς, ἔθαπτον δὲ ὡς ἕκαστος ἐδύνατο. καὶ πολλοὶ ἐς ἀναισχύντους θήκας ἐτράποντο σπάνει τῶν ἐπιτηδείων διὰ τὸ συχνοὺς ἤδη προτεθνάναι σφίσιν· ἐπὶ πυρὰς γὰρ ἀλλοτρίας φθάσαντες τοὺς νήσαντας οἱ μὲν ἐπιθέντες τὸν ἑαυτῶν νεκρὸν ὑφῆπτον, οἱ δὲ καιομένου ἄλλου ἐπιβαλόντες ἄνωθεν ὃν φέροιεν ἀπῇσαν.» [ ΙΣΤΟΡΙΑΙ 2, 53(1-2,4)]

«Η νόσος όμως εισήγαγε στην πόλη και άλλες χειρότερες μορφές ανομίας. Διότι πολλοί, οι οποίοι προηγουμένως απέκρυπταν την επιθυμία τους για αθέμιτες ευχαριστήσεις, παραδίδονταν τώρα σε αυτές χωρίς καμία επιφύλαξη , καθώς έβλεπαν πόσο αιφνίδια ήταν η μετάπτωση , αφενός των πλουσίων , οι οποίοι πέθαιναν ξαφνικά, αφετέρου αυτών που προηγουμένως ήταν εντελώς άποροι και οι οποίοι αμέσως καταλάμβαναν τις περιουσίες εκείνων. Έτσι αποφάσιζαν να χαρούν τη ζωή τους όσο μπορούσαν γρηγορότερα και αφιερώνονταν στις απολαύσεις, γιατί θεωρούσαν τη ζωή και τον πλούτο εφήμερα… …Αλλά κανένας φόβος των θεών ή νόμος των ανθρώπων δεν τους συγκρατούσε , αφενός γιατί έβλεπαν ότι όλοι εξίσου πέθαιναν, έκριναν ότι δεν υπήρχε καμιά διαφορά μεταξύ ευσέβειας και ασέβειας , αφετέρου επειδή κανείς δεν πίστευε ότι θα επιζήσει μέχρι τη δίκη για τα εγκλήματά του για να τιμωρηθεί για αυτά. Αντίθετα , όλοι θεωρούσαν πολύ μεγαλύτερη τη ποινή αυτή που είχε ήδη αποφασιστεί και κρεμιόταν απειλητικά πάνω τους και έκριναν εύλογο να χαρούν κάπως τη ζωή τους, πριν εκτελεστεί η ποινή.» (Μετάφραση από το βιβλίο Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελλάδας  - National Geographic)

Οι ομοιότητες είναι πολλές αλλά μην ξεχνάμε ότι από τον 5^ο αι. π.Χ εώς σήμερα έχουν περάσει 2.500 χρόνια. Άλλα τα εργαλεία που διαθέτουμε για την αντιμετώπιση σύγχρονων καταστροφών. Η απρόσκοπτη και ταχύτατη κυκλοφορία της πληροφόρησης από την μία  η σύγχρονες μέθοδοι προληπτικής και θεραπευτικής αγωγής από την άλλη μπορούν να αναχαιτίσουν , αν όχι ολοσχερώς σε σημαντικό βαθμό τουλάχιστον, την πανδημία που μαστίζει όλον τον πλανήτη.

Το ερώτημα που ανακύπτει είναι το εξής: Εγώ , σαν μονάδα, τι είμαι διατεθειμένος να κάνω; Να συμβάλω στον περιορισμό της εξάπλωσης ή να τον εκτινάξω στα ύψη; Να προφυλάξω τον εαυτό μου και με αυτήν την απλή κίνηση να προστατεύσω ταυτόχρονα χωρίς τον παραμικρό κόπο από μένα το στενό μου περίγυρο ή να βάλω σε κίνδυνο τον υπέργηρο γονέα ή παππού μου; Τον καρδιοπαθή συγγενή μου ή τον διαβητικό συνάδελφό μου;

Επιμέλεια κειμένου: Δήμητρα Καρύγιαννη